λιβυκοβερβερική ομογλωσσία

Τμήμα της χαμιτικής γλωσσικής οικογένειας, μαζί με τις γλωσσικές ομάδες της αρχαίας αιγυπτιακής και της χουσιτικής. Οι χαμιτικές γλώσσες παρουσιάζουν κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά με τις γλώσσες της σημιτικής ομάδας και θεωρούνται τμήμα μιας μεγαλύτερης γλωσσικής ενότητας, γνωστής με την ονομασία χαμιτοσημιτική. Κατά την αρχαιότητα, η λ.ο. απλωνόταν σε μία αρκετά εκτεταμένη περιοχή, δηλαδή σε ολόκληρη τη βόρεια Αφρική από τα Δ της Αιγύπτου μέχρι τη Σενεγάλη, περιλαμβανομένων πιθανότατα και των Καναρίων Νήσων. Τα αρχαιότερα στοιχεία της λ.ο. προέρχονται από την αρχαία λιβυκή γλώσσα, η οποία διασώθηκε μέσω μίας σειράς επιγραφών που χρονολογούνται από τον 4o αι. π.Χ. και έπειτα και οι οποίες βρέθηκαν ως επί το πλείστον κοντά στην Καρχηδόνα. Είναι γραμμένες με ένα αλφάβητο από 30 γράμματα, πιθανότατα σημιτικής προέλευσης, τα οποία όμως δεν έχουν ακόμα αποκρυπτογραφηθεί κατά ικανοποιητικό τρόπο. Η φιλολογική παράδοση της λ.ο. είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Από την κλασική αρχαιότητα, η καρχηδονιακή πρώτα και η λατινική ύστερα αποτέλεσαν τη φιλολογική γλώσσα των βερβερικών πληθυσμών, ενώ με τον εξισλαμισμό των πληθυσμών από τον 7o αι. μ.Χ. κυριάρχησε η αραβική (σημιτική γλώσσα), που εισήχθη σε μεγάλο βαθμό στη λιβυκοβερβερική περιοχή, κατακερματίζοντας την εδαφική συνέχεια. Οι σημερινές βερβερικές γλώσσες που συνεχίζουν την αρχαία λιβυκή εμφανίζονται ελάχιστα διαφοροποιημένες, έτσι ώστε να θεωρούνται διαλεκτικές παραλλαγές μίας και μόνης γλώσσας. Από γεωγραφική άποψη, η βερβερική κατανέμεται ως εξής: α) στη νότια Σαχάρα (τουαρεγκική και ταμασεκική)· β) στη Μαυριτανία (ζεναγική)· γ) στο Μαρόκο (στα Β διάλεκτοι του Ριφ, στο κέντρο η βερβερική και στα Ν η σιλπική)· δ) στην Αλγερία (καβυλική)· ε) στη νότια Τυνησία και στην Τριπολίτιδα· στ) σε μερικές ανατολικές οάσεις. Αξίζει επίσης να αναφερθεί η γλώσσα των Γκουάντσων (ιθαγενείς των Καναρίων Νήσων) που εξαφανίστηκε κατά τον 17o αι. και μπορεί να αποτελεί τμήμα της λ.ο. Από τις διαλέκτους της βερβερικής ομάδας, η μόνη που έχει δικό της αλφάβητο είναι η τουαρεγκική (του τύπου από τα δεξιά προς τα αριστερά, ονομαζόμενο τιφινάγ), το οποίο έχει προέλθει πιθανότατα από το αρχαίο λιβυκό. Οι άλλες διάλεκτοι χρησιμοποιούν το αραβικό αλφάβητο, αν και με μερικές τροποποιήσεις. Βλ. λ. Λιβύη· Βέρβεροι.